Quay lại
Đóng
/media.vuanem.com/image/I7LJZOz2J9poVLCSRzPLZueVEnRo2HG5xIyR8zra.png)
Tìm cửa hàng
Quyền lợi thành viên
/media.vuanem.com/image/I7LJZOz2J9poVLCSRzPLZueVEnRo2HG5xIyR8zra.png)
Giấc ngủ chiếm đến ⅓ thời gian sống của mỗi người, nhưng giấc ngủ là gì và nó đến từ đâu thì không phải ai cũng biết. Chính vì vậy, bài viết này, chúng ta hãy cùng tìm hiểu chi tiết nhé!
1. Giấc ngủ là gì?
Cách đây không lâu, các nhà khoa học mới có thể trả lời chính xác câu hỏi “giấc ngủ là gì?”
Giấc ngủ là gì? đó là sự nghỉ ngơi của các tế bào thần kinh vỏ não. Nói chính xác hơn, đó là quá trình ức chế tự vệ, quá trình này sẽ bao trùm các tế bào – các nơron của vỏ não và lan truyền dẫn tới những vùng sâu hơn ở trong não. Khi đó, các nơron sẽ chấm dứt việc đáp lại những tín hiệu kích thích và chúng rơi vào trạng thái ức chế. Do đó, các tế bào vỏ não chịu trách nhiệm đảm bảo giấc ngủ.
Nhưng những công trình nghiên cứu mới đây của các nhà khoa học đã phát hiện ra một bức tranh phức tạp hơn rất nhiều về giấc ngủ.
2. Giấc ngủ từ đâu đến?
Gần bốn mươi năm trước, nhà bác học Xô viết P.K.Anôkin đã phát biểu nên một ý tưởng: Cùng với những tế bào của vỏ não, các bộ phận của não bộ dưới vỏ não đã tham gia vào cơ chế của giấc ngủ. Và những công trình nghiên cứu cũng đã cho thấy đúng là như vậy.
Tiến hành thí nghiệm trên những động vật bậc cao, các nhà khoa học đã sử dụng dòng điện kích thích những vùng sâu của não và họ thấy động vật chìm vào giấc ngủ. Giấc ngủ say đến cả vùng thân não (như chúng ta đã biết, trong não bộ có bán cầu đại não, tiểu não và thân não gồm thoi não, trung gian và gian não) bị tách ra khỏi các bán cầu đại não. Người ta biết rõ rằng chính tại đây, ở thân não đã có một cơ chế nào đó tạo nên giấc ngủ. Nhưng đấy là cơ chế nào?
Câu trả lời đã được tìm ra khi người ta bắt đầu nghiên cứu hoạt động của cấu tạo lưới của thân não – tức là thể lưới (chúng tôi đã nói về chất này ở bên trên). Thì ra thể lưới tiếp nhận tác nhân kích thích từ môi trường ở bên trong và bên ngoài. Sau khi tiến hành xử lý, nó đã gửi các tác nhân kích thích ấy tới các tế bào ở vỏ bán cầu đại não và giúp chúng chuẩn bị tiếp nhận thông tin.
Chính thể lưới đem năng lượng đến những nơron của vỏ não, điều đó sẽ giúp cơ thể được tỉnh táo. Giống như một nhà máy điện, thể lưới bảo đảm cung cấp năng lượng cho “thành phố nơron” – tức là não và khi cắt cầu dao, thành phố sẽ thiếp đi.
Bên cạnh đó, người ta cũng tìm được ra nguồn nuôi của thể lưới. Đó chính là các cơ quan cảm giác và một số chất như khí cacbonic, các hormone, máu thừa chất dinh dưỡng. Đồng thời, nhà khoa học cũng phát hiện ra chất kìm hãm hoạt động của các tế bào thể lưới, nghĩa là có tác dụng gây ngủ. Hiện nay, nhiều loại thuốc mê cũng thuộc về các dạng chất này.
Dù vậy, những phát minh mới đã mâu thuẫn với kết quả nghiên cứu trước đó. Theo các thí nghiệm của nhà bác học Thuỵ Sĩ Ghex đã cho thấy “trung tâm của giấc ngủ” không phải thể lưới mà là dưới đồi thị. Chúng ta cũng cần xem xét ai đúng!
Những công trình nghiên cứu tiếp đã giúp các nhà khoa học đi đến một kết luận: Mối liên hệ giữa những tế bào vỏ não và các tế bào thể lưới phức tạp hơn rất nhiều. Vùng dưới vỏ cung cấp năng lượng cho vỏ não, nhưng việc cung cấp đó sẽ chịu sự kiểm soát của các nơron vỏ não. Các nơron này có khả năng tự điều chỉnh, khi nào chúng cần năng lượng và cần bao nhiêu, chúng quyết định cho thể lưới làm việc hết công suất hoặc tạm thời ngắt mạch của nó.
Các nơron vỏ não còn tác động đến hoạt động của vùng dưới đồi thị. Khi con người đang trong trạng thái thức nghĩa là các nơron đó ức chế hoạt động của “các trung tâm giấc ngủ”. Nhưng khi các tế bào vỏ não bắt đầu mệt mỏi chúng cũng cần được nghỉ ngơi. Tác động của chúng lên vùng dưới đồi thị giảm đi, các tế bào ở vùng dưới đồi thị lập tức chớp lấy cơ hội đó – chúng đóng “cầu dao” thể lưới. Thành phố nơron chìm vào trong bóng tối và con người bắt đầu ngủ thiếp đi.
Đó là lý thuyết của giấc ngủ nhờ vỏ não và dưới vỏ do nhà khoa học P. K. Anôkhin đề ra. Nói một cách dễ hiểu, giấc ngủ là kết quả của mối liên hệ từ hai phía của vỏ não và cơ chế dưới vỏ não của não bộ.
3. Những phát hiện lý thú về chất dẫn truyền giấc ngủ
Trong những năm gần đây, ở viện tâm lý học Baden (Thuỵ Sĩ) thực hiện những công trình nghiên cứu cực kỳ thí vị. M. Môniê cùng các cộng sự đã đặt một câu hỏi “Liệu giấc ngủ có thể truyền từ con vật này sang con vật khác hay không?”
Để tìm ra câu trả lời, các nhà khoa học đã thí nghiệm thực hiện phẫu thuật ghép hai con thỏ lại với nhau như thể hợp thành một vậy – chúng có chung đường tuần hoàn máu như ở hai anh em sinh đôi nổi tiếng ở Thái Lan. Sau đó ở vỏ não từng con thỏ người cắm những điện cực nối với máy ghi điện não đồ (máy ghi điện thế sinh học của não bộ).
Các nhà khoa học cho biết, giấc ngủ hay hay sự thức giấc có thể tạo ra bằng con đường nhân tạo khi đưa các xung điện vào thể lưới và vào một vùng khác ở dưới vỏ não là đồi thị. Khi thức, điện não đồ ghi nhận sự xuất hiện nhịp denta. Lúc con vật không ngủ, các nhịp của não diễn ra nhanh, máy ghi vạch ra một đường thẳng với nét gợn mảnh rất nhỏ. Dù vậy, chỉ cần vùng đồi thị vừa được tiếp điện, lập tức xuất hiện các sóng nhịp denta chậm rãi và lượn sóng. Điều đó có nghĩa là những con vật đã đi ngủ.
Tất cả những dữ liệu này là để chuẩn bị cho thí nghiệm chính: liệu con thỏ thứ hai có ngủ theo “người anh em sinh đôi” khi tín hiệu ngủ không được gửi tới não bộ của con vật này?
Sau lần tiếp điện thứ ba, con thỏ thứ nhất ngủ thiếp đi, một thời gian ngắn trôi qua và những nhịp não ở con thỏ thứ hai bắt đầu chậm dần, nhịp denta xuất hiện. Điều này khẳng định ngủ được truyền từ con vật này sang con vật khác.
Sau đó, thí nghiệm được tiếp tục thực hiện, lần này, thể lưới của con thỏ thứ nhất nhận được xung điện, nói cách khác, lệnh đánh thức được truyền đi. Các sóng denta của não lại được duỗi ra thành đường thẳng hơi gợn đặc trưng cho trạng thái tỉnh. Con thỏ thứ nhất tỉnh dậy và con thỏ thứ hai cũng theo gương con thứ nhất.
Vậy là những bằng chứng thuyết phục về bản chất hoá học của giấc ngủ đã được xác lập: Vùng đồi thị và thể lưới của não có khả năng tiết vào máu các hóa chất khác nhau: Một chất gây ngủ, một chất làm tỉnh giấc. Khi theo đường tuần hoàn máu đi vào não của con vật được kiểm tra, chất này gây ra giấc ngủ hoặc làm con vật thức dậy.
Tiến sĩ Môniê cũng đã thử tách riêng “các phân tử gây ngủ và thức giấc” bí ẩn này bằng cách lấy máu từ tĩnh mạch của các con thỏ thí nghiệm vào đúng lúc cả hai vùng não đã nhận được xung điện và phải gửi đi những mệnh lệnh dưới dạng hoá học của mình: “Hãy ngủ đi”, “hãy tỉnh dậy”, máu được truyền qua thận lọc nhân tạo, sau đó các tính chất gây ngủ và thức được điều điều chế. Chất này được đưa vào máu của các con thỏ khác đang ngủ hoặc đang thức. Kết quả là những con vật khác đều ngủ thiếp đi và các con vật đang ngủ thì tỉnh giấc.
Nhiều năm tháng trôi qua, cuối cùng Môniê cũng đã thành công trong việc tách ra những “phân tử gây ngủ tinh khiết”. Đó là dạng prôtit bao gồm 9 axit amin với phân tử lượng là 86. Chất này phải là nguyên nhân duy nhất gây ngủ.
Ngoài thí nghiệm trên, những nhà khoa học đi theo một hướng khác để tìm ra chìa khóa dẫn đến cơ chế phức tạp của giấc ngủ. Vào đầu thế kỷ này, hai nhà nghiên cứu người Pháp đã làm thí nghiệm sau: Họ không cho các con chó được ngủ trong suốt hơn một tuần, sau đó rút ra từ não của chúng một chất chiết xuất và đưa vào não của những con chó khác. Kết quả là những con chó này phút sau đã ngủ thiếp đi ngay ở trước mắt họ.
Tiếp đến, các nhà khoa học đã lấy chất chiết xuất từ não của những con vật đang ngủ đông. Các con mèo và chó sau khi nhận được một liều chất này đã rơi vào trạng thái ngủ trong suốt một thời gian dài. Giả thiết về bản chất hoá học của giấc ngủ tự nó nảy sinh như thế.
Có lẽ, toàn bộ vấn đề là ở chỗ khi con người (hay động vật) thức, trong máu và trong não sẽ tích tụ các chất gây ra sự mệt mỏi. Trong lúc ngủ, cơ thể mới được giải thoát khỏi các chất độc này.
4. Điều gì sẽ xảy ra nếu chúng ta không mơ?
Cách đây không lâu, chúng ta đã chia cuộc sống của mình ra hai giai đoạn khác nhau là thức và ngủ. Và trong giấc ngủ sẽ được chia làm hai giai đoạn là giấc ngủ chậm và giấc ngủ nhanh. Ở người lớn, gần 1/4 toàn bộ thời gian là giấc ngủ nhanh và ¾ còn lại thuộc về giấc ngủ chậm.
Nếu như bạn hỏi người thân rằng trong giấc ngủ, họ mơ thấy gì, chắc sẽ có người trả lời rằng “chẳng bao giờ tôi mơ cả”. Để chứng minh rằng đó là một sự nhầm lẫn, các nhà nghiên cứu tiến hành thí nghiệm giấc ngủ nhanh vừa xuất hiện ở một người, người ta liền đánh thức người đó dậy và hỏi xem họ mơ thấy gì, người bị đánh thức liền nhớ lại ngay giấc mơ và kể về nó.
Trên thực tế, khi quan sát một người đang ở giai đoạn giấc ngủ nhanh, có thể kết luận rằng người này đang trải qua một cái gì đó: nhịp thở của người đó sẽ nhanh hơn, nhịp tim thay đổi, tay và chân động đậy, người ta còn thấy rằng những cử động nhanh của mắt cùng các cơ ở trên mặt.
Nhà khoa học đã giả định rằng, chính vào những lúc như thế, người ngủ này đang mơ. Sự thật đúng là như vậy. Nhưng khi đánh thức một người vào giấc ngủ chậm, thì họ sẽ trả lời rằng không mơ thấy gì hết. Nguyên nhân là do người ấy đã quên hết giấc mơ của mình.
Các nhà nghiên cứu đã cho thấy trong vòng sáu hay bảy giờ ngủ, giấc ngủ chậm kéo dài từ một đến một tiếng rưỡi vài lần sẽ bị thay thế bằng giấc ngủ nhanh chừng 10 đến 20 phút. Như vậy, trong một đêm, chúng ta có thể xảy ra bốn hay năm giấc ngủ nhanh mười lăm – hai mươi phút, những lúc não bộ được phép dạo chơi trong vườn quốc gia của những giấc mơ.
Sau khi phát hiện ra hai giai đoạn bắt buộc của giấc ngủ, các nhà bác học lại đặt ra câu hỏi “Điều gì xảy ra nếu làm cho người ta mất những giấc mơ? Giấc mơ đó cần để làm gì?”
Lúc này, hàng trăm tình nguyện viên đã tham gia thí nghiệm, theo đó họ chỉ được phép ngủ trong thời gian của giấc ngủ chậm và khi giấc ngủ nhanh xuất hiện, họ liền bị đánh thức. Song song với những người này, sẽ có những người khác cũng bị đánh thức nhiều lần vào giai đoạn ngủ không mơ.
Người ta quan sát được gì ở những người không được phép mơ? Trước hết, tần số xuất hiện các giấc mơ tăng lên, giấc ngủ nhanh đến sau những khoảng thời gian ngắn hơn. Sau thời gian đó, những người này không được phép mơ đã xuất hiện chứng loạn thần kinh chức năng – họ có cảm giác sợ hãi, lo âu và căng thẳng. Còn sau khi họ được phép ngủ trong giấc ngủ nhanh, giấc ngủ được kéo dài hơn thường lệ, dường như cơ thể đang muốn bù lại những giấc ngủ bị tước mất trước đó.
Kết luận đã rõ, những giấc mơ của chúng ta là hoạt động cần thiết của não như mọi hoạt động trí tuệ bình thường.
Và còn có thêm một kết luận khác nữa là có thể chia cuộc sống chúng ta thành ba giai đoạn: ngủ không mơ, ngủ có mơ và thức. Ngủ có mơ là một trạng thái hoàn toàn đặc biệt của cơ thể, trong đó não làm việc mạnh như khi thức, chỉ có điều là công việc đó của não sẽ được tổ chức khác hơn.
Theo sách Bên cạnh điều bí ẩn
