Tết cổ truyền Việt Nam, hay còn gọi là Tết Nguyên Đán, là lễ hội truyền thống lớn nhất và lâu đời nhất của dân tộc Việt Nam. Đây không chỉ là một ngày lễ trọng đại mà còn mang đậm bản sắc văn hóa dân tộc, đánh dấu sự khởi đầu của một năm mới với những điều tốt lành, an khang và may mắn.
Tết Nguyên Đán là dịp để mỗi người nhìn lại một năm đã qua, cùng nhau chào đón năm mới với nhiều hy vọng và ước mơ. Đây cũng là thời gian quý báu để các thành viên trong gia đình sum họp, quây quần bên nhau, thắt chặt tình thân và gắn kết yêu thương.
Vậy Tết cổ truyền Việt Nam là gì? Có những phong tục đặc biệt và ý nghĩa sâu xa như thế nào? Hãy cùng Vua Nệm khám phá những giá trị văn hóa truyền thống của ngày Tết qua bài viết dưới đây!
NỘI DUNG CHÍNH:
1. Tết cổ truyền Việt Nam là gì?
Tết cổ truyền, hay còn gọi là Tết Nguyên Đán, Tết Âm lịch, hoặc Tết Ta, là lễ hội lớn nhất trong năm của người Việt Nam. Diễn ra vào mùa Xuân – thời điểm kết thúc chu kỳ Xuân – Hạ – Thu – Đông và khởi đầu một vòng tuần hoàn mới – Tết mang trong mình ý nghĩa sâu sắc về sự khởi đầu và những mong ước tốt đẹp.
Tết, bắt nguồn từ chữ “Tiết,” gắn liền với truyền thống canh tác nông nghiệp xa xưa. Theo nghĩa Hán Việt, “Nguyên” là sự khởi đầu, “Đán” là buổi sáng sớm. Trong 24 tiết khí của một năm, Tiết Nguyên Đán – khởi đầu cho chu kỳ gieo trồng – được người Việt tôn vinh thành Tết Nguyên Đán.
Diễn ra vào thời điểm chuyển giao từ mùa đông lạnh giá sang mùa xuân ấm áp, Tết mang không khí thiêng liêng, hòa quyện với sự tươi mới của thiên nhiên. Đây không chỉ là ngày Tết cổ truyền mà còn là dịp để mỗi người gửi gắm những ước nguyện an lành, hạnh phúc, và thịnh vượng cho năm mới.

2. Nguồn gốc Tết Nguyên Đán
Tết Nguyên Đán có từ bao giờ, hiện nay chưa có tài liệu nào xác minh được. Tuy nhiên, có thể nói, Tết cổ truyền Việt Nam bắt nguồn từ lâu đời và gắn liền với nền văn minh lúa nước, tín ngưỡng thờ cúng tổ tiên, và chịu ảnh hưởng một phần từ văn hóa Trung Hoa.
- Ảnh hưởng từ văn hóa Trung Hoa: Tết Nguyên Đán xuất phát từ văn hóa Trung Hoa. Người Trung Quốc tổ chức lễ đón năm mới theo âm lịch từ thời nhà Thương (khoảng thế kỷ 16-11 TCN). Trong 1000 năm Bắc thuộc, Việt Nam chịu ảnh hưởng của nền văn hoá vày. Phong tục đón Tết này đã được người Việt tiếp nhận và biến đổi để phù hợp với tín ngưỡng và thói quen sinh hoạt của mình.
- Gắn liền với nền văn minh lúa nước: Người Việt cổ xem Tết là thời điểm đánh dấu kết thúc mùa đông, chuẩn bị cho vụ mùa mới. Đây cũng là dịp để bày tỏ lòng biết ơn với trời đất, thần linh, và tổ tiên đã phù hộ cho một năm mưa thuận gió hòa.
- Tín ngưỡng thờ cúng tổ tiên: Trong văn hóa Việt, Tết không chỉ là ngày lễ mà còn là dịp để con cháu bày tỏ lòng thành kính với tổ tiên. Bàn thờ tổ tiên được chăm sóc, bày biện chu đáo với mâm ngũ quả, bánh chưng, bánh tét và các món ăn truyền thống.
- Thời kỳ phong kiến Việt Nam: Từ thời nhà Lý, Trần, Lê, Tết Nguyên Đán đã trở thành dịp lễ lớn chính thức trong cả nước. Các vua chúa thường tổ chức lễ tế trời đất, cầu cho quốc thái dân an.
3. Ý nghĩa của Tết cổ truyền Việt Nam
Với người Việt, Tết cổ truyền không chỉ là thời khắc chuyển giao giữa năm cũ và năm mới theo âm lịch mà còn chứa đựng giá trị tâm linh, văn hóa, và truyền thống lâu đời của cha ông. Theo quan niệm phương Đông, đây là lúc đất trời giao hòa, con người gần gũi hơn với các thần linh.
Gắn bó mật thiết với nền nông nghiệp lúa nước, Tết là dịp để người nông dân bày tỏ lòng thành kính với các vị thần như Đất, Nước, Mưa, Sấm, Mặt Trời, Mặt Trăng,… Họ cầu mong một năm mới mưa thuận gió hòa, mùa màng bội thu, và cuộc sống sung túc, đủ đầy.
4. Một số phong tục ngày tết cổ truyền
4.1. Cúng ông Công, ông Táo
Hằng năm, vào ngày 23 tháng Chạp, người Việt thực hiện nghi lễ đưa ông Công, ông Táo về trời để báo cáo với Ngọc Hoàng về những việc trong gia đình suốt một năm qua. Vào dịp này, các gia đình thường dọn dẹp nhà cửa, đặc biệt là bếp, thật sạch sẽ. Trên mâm cúng không thể thiếu áo mũ bằng giấy và cá chép – phương tiện để ông Táo về trời.
Sau khi cúng ông Công ông Táo, cá chép thường được phóng sinh tại ao, hồ, hoặc có nơi hóa vàng cùng với áo mũ giấy. Nghi lễ này không chỉ mang ý nghĩa tâm linh mà còn thể hiện nét đẹp văn hóa, sự trân trọng truyền thống của người Việt.

4.2. Dọn nhà và chơi hoa tết
Những ngày giáp Tết, các gia đình thường cùng nhau dọn dẹp nhà cửa, loại bỏ những vật dụng cũ không còn sử dụng để làm mới không gian sống. Việc sắm sửa đồ dùng mới mang ý nghĩa khởi đầu thuận lợi, hy vọng một năm mới đầy may mắn và tiện nghi.
Sau khi dọn dẹp, việc trang trí nhà cửa với các loại hoa Tết là điều không thể thiếu. Hoa tượng trưng cho sức sống và sự may mắn. Mỗi vùng miền lại có những lựa chọn hoa khác nhau. Người miền Bắc chuộng hoa Đào, thường được cắm trên bàn thờ hoặc chưng cả cây trong nhà, biểu tượng của sự ấm cúng và đoàn viên. Trong khi đó, người miền Nam ưu tiên hoa Mai vàng rực rỡ, biểu trưng cho sự cao sang, thịnh vượng và hạnh phúc.

Xem thêm:
4.3. Gói bánh chưng, bánh tét trong dịp Tết cổ truyền
Bánh chưng và bánh tét là hai món ăn không thể thiếu trong ngày Tết của người Việt. Hằng năm, khoảng từ ngày 26 tháng Chạp, các gia đình bắt đầu chuẩn bị lá dong, lá chuối và các nguyên liệu quen thuộc như gạo nếp, đậu xanh, thịt lợn để gói bánh.
Bánh chưng xuất hiện từ thời vua Hùng dựng nước, trở thành biểu tượng ẩm thực truyền thống của người Việt. Chiếc bánh vuông vắn tượng trưng cho sự đầy đủ, sung túc, và thường được dùng để dâng cúng tổ tiên hoặc làm quà biếu người thân, bạn bè. Ở miền Nam, bánh tét – với hình trụ dài và dây lạt buộc chặt – mang nét đẹp văn hóa đặc trưng, cũng là một biểu tượng không thể thiếu trong ngày Tết cổ truyền Việt Nam.
Không chỉ là món ăn, việc gói bánh còn là dịp để các thành viên quây quần, cùng nhau trò chuyện và ôn lại những câu chuyện của năm cũ. Những khoảnh khắc sum họp bên bếp lửa chờ bánh chín luôn mang đến cảm giác ấm áp và gắn kết trước thềm năm mới.

4.4. Bày mâm ngũ quả, làm mâm cơm cúng tổ tiên
Trên bàn thờ tổ tiên ngày Tết, mâm ngũ quả là lễ vật không thể thiếu trong mỗi gia đình Việt. Tùy theo đặc trưng vùng miền, cách bày biện mâm ngũ quả sẽ khác nhau, nhưng tựu trung đều mang ý nghĩa cầu mong một năm mới bình an, thịnh vượng và sung túc hơn.
Bên cạnh đó, mâm cơm cúng tổ tiên ngày Tết cũng thể hiện lòng thành kính và tri ân với ông bà, tổ tiên. Dù không quá cầu kỳ, mâm cơm là biểu tượng của đạo lý “uống nước nhớ nguồn,” nhắc nhở con cháu về truyền thống gia đình, lòng hiếu thảo, và sự ghi nhớ công ơn của các thế hệ đi trước.

Xem thêm:
- Cách bày biện mâm ngũ quà ngày Tết giúp thu hút tài lộc, sức khoẻ, may mắn
- Nên bày loại hoa quả gì trên bàn thờ gia tiên ngày Tết?
4.5. Đón giao thừa vào ngày Tết cổ truyền Việt Nam
Thời khắc giao thừa là lúc chuyển giao giữa năm cũ và năm mới, khi đất trời hòa quyện làm một. Đây là dịp để gác lại những điều không may của năm cũ và chào đón những điều tốt đẹp sắp tới, mang theo niềm hy vọng về một tương lai tươi sáng.
Tại Việt Nam, nhiều địa phương tổ chức bắn pháo hoa rực rỡ để đón chào năm mới, tạo nên không khí tưng bừng và mang lại niềm hy vọng về một khởi đầu đầy ấn tượng. Ngoài pháo hoa, mọi người còn thường tụ họp cùng gia đình, bạn bè để cùng chia sẻ những lời chúc tốt đẹp, thể hiện tình cảm yêu thương và sự gắn kết trong những ngày đầu năm.

4.6. Đi chùa – hái lộc đầu năm
Đi chùa cầu an là một phong tục không thể thiếu đối với nhiều người vào dịp Tết. Ngày đầu năm, mọi người lên chùa thắp nhang, cầu nguyện những điều lành, sự an yên cho bản thân và gia đình. Đây cũng là dịp để tỏ lòng thành kính với đức Phật, mong cầu bình an và hạnh phúc trong suốt năm mới. Đi chùa không chỉ là một nghi thức tôn giáo mà còn là cách giúp mỗi người gột rửa những ưu phiền, thanh tịnh tâm hồn, mở rộng đón nhận những điều tốt lành trong năm mới.
Bên cạnh đó, hái lộc đầu năm cũng là một hoạt động được nhiều người thực hiện. Vào đúng thời khắc giao thừa hoặc sáng mùng 1 Tết, mọi người sẽ đi hái lộc, với hy vọng mang lộc vào nhà và đón chào một năm mới tràn đầy may mắn, tài lộc.

4.7. Xông đất, xuất hành đầu năm
Xông đất là phong tục được nhiều gia đình quan tâm vào dịp Tết cổ truyền của dân tộc. Người xông đất cần phải có tuổi hợp với gia chủ, tính cách hiền lành, và là người được mọi người tin yêu. Người này được cho là sẽ mang đến điềm lành, giúp gia đình chủ nhà làm ăn phát đạt và đón một năm mới thuận lợi, suôn sẻ.
Ngoài việc chọn người xông đất, để một năm mới được như ý, tránh tai ương và đón nhận may mắn, nhiều gia đình cũng chú trọng xem lịch, giờ tốt và phương tiện xuất hành khi ra khỏi nhà trong những ngày đầu năm. Những điều này được cho là có thể ảnh hưởng đến vận may của gia đình trong cả năm.
>> Xem thêm: Chọn tuổi xông đất năm 2025 để gia chủ bình an, sung túc
4.8. Chúc Tết, lì xì đầu năm
Chúc Tết là một nét văn hoá Tết cổ truyền vẫn được lưu giữ đến ngày nay. Vào những ngày Tết, mọi người sẽ cùng nhau đi chúc Tết ông bà nội, ngoại, thầy cô – những người đã có ảnh hưởng lớn trong cuộc đời mỗi người. Câu nói “Mùng 1 Tết cha, mùng 2 Tết mẹ, mùng 3 Tết thầy” phản ánh sự kính trọng của con cháu đối với những người thân yêu.
Con cháu thường chúc ông bà sang năm mới sức khoẻ dồi dào, tinh thần minh mẫn và cuộc sống bình an. Sau đó, họ sẽ nhận lại những phong bao lì xì đỏ từ người lớn, bên trong là những đồng tiền may mắn. Có thể nói, chúc Tết và lì xì đầu năm là phong tục được rất nhiều người, đặc biệt là trẻ em ưa thích.

>> Đọc thêm: 15 phong tục truyền thống trong ngày Tết Nguyên Đán
Ngày nay, trong xu thế toàn cầu hoá và hội nhập quốc tế, người Việt vẫn luôn nỗ lực giữ gìn và trân quý những nét đẹp của Tết cổ truyền dân tộc. Duy trì những phong tục Tết là cách để mỗi người Việt lưu giữ và phát huy bản sắc dân tộc, thể hiện trách nhiệm đối với những giá trị văn hoá của đất nước.
Tết cổ truyền Việt Nam không chỉ mang ý nghĩa tinh thần mà còn là linh hồn của dân tộc. Chính vì vậy, hy vọng bài viết về những phong tục Tết cổ truyền của Vua Nệm sẽ giúp bạn hiểu rõ hơn và yêu quý hơn truyền thống, cũng như những giá trị nhân văn của văn hoá Việt Nam.