Lũ quét là gì? Nguyên nhân và cách phòng chống lũ quét?

Lũ quét là một trong những hiện tượng thiên tai gây ra nhiều thiệt hại về người và tài sản, đặc biệt ở các vùng miền núi và đồi. Trong bài viết này, hãy cùng Vua Nệm tìm hiểu chi tiết về lũ quét, nguyên nhân hình thành cũng như các biện pháp phòng chống hiệu quả.

1. Lũ quét là gì? Đặc điểm và dấu hiệu nhận biết

Để có cái nhìn rõ nét hơn về lũ quét, trước tiên, chúng ta cần định nghĩa rõ ràng về hiện tượng này, cũng như các đặc điểm và dấu hiệu nhận biết.

1.1. Định nghĩa lũ quét

Lũ quét là hiện tượng thiên tai xảy ra khi lượng nước lớn đổ xuống dốc đột ngột, cuốn theo đất đá và cây cối. Thường xảy ra ở vùng núi hoặc đồi có địa hình dốc và hệ thống thoát nước kém, lũ quét được hình thành do mưa lớn hoặc tan băng đột ngột. Hiện tượng này diễn ra rất nhanh, với dòng chảy mạnh mẽ cuốn trôi mọi vật trên đường đi chỉ trong vài phút.

1.2. Phân biệt lũ quét với các loại lũ khác

Khi nói đến lũ, chúng ta thường nghĩ đến nhiều loại lũ khác nhau, bao gồm lũ ống, lũ bùn và lũ do mưa lớn:

• Lũ ống: Là dòng chảy xiết chảy qua các khe núi, hẻm vực, thường xuất hiện ở vùng núi cao. Mặc dù lưu lượng nước của lũ ống nhỏ hơn lũ quét, nhưng tốc độ chảy lại rất nhanh và mạnh.
• Lũ bùn: Là dòng chảy bao gồm đất sét, đất bùn và nước. Lũ bùn thường xảy ra sau những cơn mưa lớn hoặc do sự xói mòn đất. Nó di chuyển chậm hơn lũ quét nhưng có khả năng gây sạt lở và chôn vùi diện tích lớn.
• Lũ do mưa lớn: Là loại lũ gây ra bởi lượng mưa lớn kéo dài, khiến mực nước sông, suối dâng cao. Lũ do mưa lớn thường xảy ra ở vùng đồng bằng, có diện tích rộng và thời gian kéo dài hơn so với lũ quét.

1.3. Dấu hiệu nhận biết lũ quét

Để có thể phát hiện sớm và ứng phó kịp thời với lũ quét, việc nhận biết các dấu hiệu cảnh báo là vô cùng quan trọng. Có nhiều hiện tượng thời tiết và địa hình có thể giúp chúng ta nhận biết nguy cơ lũ quét.

Những hiện tượng thời tiết và địa hình báo trước lũ quét:

• Mưa lớn kéo dài hoặc mưa cục bộ: Những cơn mưa lớn, đặc biệt là khi chúng diễn ra trong thời gian ngắn, có thể là dấu hiệu tiềm tàng của lũ quét.
• Dự báo thời tiết: Các thông tin dự báo thời tiết về bão, áp thấp nhiệt đới, lốc xoáy hoặc cơn dông mạnh cũng cần được theo dõi.
• Bầu trời âm u, mây đen và gió mạnh: Nếu thấy bầu trời âm u, mây đen kéo đến và gió thổi mạnh, người dân cần nâng cao cảnh giác.

Các cảnh báo sớm và dấu hiệu từ thiên nhiên:

• Nước sông, suối dâng cao bất thường: Khi có sự gia tăng đột ngột về mức nước sông, suối, kèm theo màu sắc nước đục và lẫn bùn đất, đây là dấu hiệu cảnh báo nguy cơ.
• Tiếng ồn lớn từ núi, đồi: Nếu nghe thấy tiếng gầm rú hoặc động đất lạ thường từ khu vực núi, đồi, điều này có thể liên quan đến nguy cơ sạt lở đất.
• Xuất hiện khe nứt, sạt lở đất: Khe nứt và tình trạng sạt lở đất trên sườn núi, đồi hay bờ sông, suối là dấu hiệu cảnh báo nguy cơ lũ quét cao.

2. Nguyên nhân gây ra lũ quét là gì?

Hiểu rõ nguyên nhân hình thành lũ quét giúp chúng ta có chiến lược phòng chống và giảm thiểu thiệt hại hiệu quả hơn. Nguyên nhân của lũ quét có thể được chia thành hai nhóm chính: nguyên nhân tự nhiên và nguyên nhân do con người.

2.1. Nguyên nhân tự nhiên

Lũ quét chủ yếu do lượng mưa lớn trong thời gian ngắn. Những cơn mưa bất ngờ hoặc mưa cục bộ với cường độ cao có thể gây ra lũ quét. Bão và áp thấp nhiệt đới cũng góp phần làm tăng cường độ lũ quét, vì chúng mang theo lượng mưa lớn và gió mạnh. Điều kiện địa hình là yếu tố quan trọng khác; vùng đất dốc, địa chất không ổn định và thiếu cây xanh thường dễ bị lũ quét hơn. Cây xanh đóng vai trò bảo vệ tự nhiên, giúp giữ đất, hấp thụ nước mưa và giảm dòng chảy mặt.

2.2. Nguyên nhân từ con người

Tác động của con người cũng làm tăng nguy cơ lũ quét. Phá rừng và khai thác tài nguyên làm giảm khả năng giữ nước của đất và tăng tốc độ dòng chảy mặt khi mưa lớn. Xây dựng cơ sở hạ tầng không phù hợp, như đập thủy điện thiếu giải pháp thoát nước, có thể dẫn đến tích tụ nước và tăng nguy cơ lũ quét. Nông nghiệp không bền vững và sử dụng đất không hợp lý cũng gây xói mòn đất và sạt lở, làm gia tăng khả năng lũ quét.

3. Cách phòng chống lũ quét và giảm thiểu thiệt hại

Việc phòng chống lũ quét và giảm thiểu thiệt hại liên quan đến việc thực hiện một số biện pháp cụ thể nhằm bảo vệ con người và môi trường.

>> Đọc thêm: Ô nhiễm môi trường và hệ lụy đối với sức khỏe con người

3.1. Biện pháp phòng tránh trước khi lũ quét xảy ra

• Trồng rừng và bảo vệ cây xanh: Giúp duy trì độ ẩm của đất, giảm dòng chảy mặt và hạn chế xói mòn.
• Xây dựng công trình chống lũ: Kè chắn dọc bờ sông, suối và chân núi bảo vệ khu vực cư trú, cùng với hồ chứa nước điều tiết lũ để kiểm soát lượng nước.
• Cải thiện hệ thống thoát nước: Đảm bảo nước thoát kịp thời khi có mưa lớn, giảm thiểu tích tụ nước và tác động tiêu cực của lũ quét.

3.2. Cách ứng phó khi lũ quét xảy ra

• Sơ tán và tìm nơi an toàn: Di chuyển đến các khu vực cao ráo, không bị ảnh hưởng bởi lũ quét. Theo hướng dẫn của chính quyền địa phương về các khu vực an toàn.
• Chuẩn bị dụng cụ cứu trợ khẩn cấp: Cung cấp áo phao, đèn pin, băng gạc, thuốc men để bảo đảm an toàn cho bản thân và gia đình.
• Giữ bình tĩnh và tuân theo hướng dẫn: Thực hiện theo chỉ dẫn của cơ quan chức năng và giữ bình tĩnh để đưa ra quyết định đúng đắn trong tình huống khẩn cấp.

3.3. Biện pháp phục hồi sau lũ quét

• Kiểm tra thiệt hại và khôi phục cơ sở hạ tầng: Đánh giá tình hình và mức độ thiệt hại để lập kế hoạch phục hồi kịp thời.
• Xử lý vấn đề môi trường và vệ sinh: Xử lý rác thải, vệ sinh khu vực bị ảnh hưởng và đảm bảo an toàn vệ sinh thực phẩm để tránh bệnh tật.

>> Xem thêm: 9 hành động bảo vệ môi trường đơn giản

4. Lời khuyên và thông tin hữu ích để sống an toàn trong vùng nguy cơ lũ quét

Cuối cùng, một số lời khuyên và thông tin hữu ích có thể giúp người dân sống an toàn trong vùng nguy cơ lũ quét.

4.1. Thường xuyên cập nhật thông tin và dự báo thời tiết

• Theo dõi tin tức thời tiết và cảnh báo thiên tai: Chú ý đến các thông tin dự báo mưa, bão và hiện tượng khí tượng bất thường từ cơ quan chức năng.
• Nhận diện vùng nguy cơ lũ quét: Tìm hiểu bản đồ vùng nguy cơ lũ quét của địa phương và quan sát các dấu hiệu thực tế như nước sông dâng cao hoặc sạt lở đất để chủ động phòng tránh.

4.2. Chuẩn bị kế hoạch ứng phó cá nhân và gia đình

• Tạo lập kế hoạch sơ tán: Xác định rõ đường đi và địa điểm an toàn để ứng phó kịp thời. Chuẩn bị sẵn các vật dụng thiết yếu như nước uống, lương thực, và thuốc men cho trường hợp sơ tán khẩn cấp.
• Chú ý đến khu vực nguy cơ cao: Các khu vực gần sông, núi, hoặc trũng có nguy cơ cao về lũ quét. Người dân sống ở những khu vực này cần thường xuyên theo dõi thông tin và có kế hoạch ứng phó phù hợp.

Lũ quét là một trong những hiện tượng thiên tai đáng sợ, có thể gây thiệt hại nghiêm trọng đến tính mạng và tài sản của con người. Việc hiểu rõ lũ quét là gì, nguyên nhân và các biện pháp phòng chống sẽ giúp chúng ta chủ động hơn trong việc ứng phó với thiên tai. Hy vọng những thông tin mà Vua Nệm cung cấp sẽ giúp bạn và cộng đồng có thể sống an toàn hơn trong vùng nguy cơ lũ quét.