Củ hà thủ ô có lợi ích gì? Những lưu ý khi sử dụng hà thủ ô 

Hà thủ ô là một dược liệu quý hiếm, được sử dụng nhiều trong các bài thuốc dân gian của Việt Nam. Nó được biết tới với nhiều lợi ích cho sức khỏe cả bên trong lẫn bên ngoài. Trong bài viết dưới đây, chúng ta sẽ cùng nhau làm rõ lợi ích của củ hà thủ ô, những bài thuốc và lưu ý khi sử dụng. 

1. Về củ hà thủ ô 

1.1. Hà thủ ô là gì? 

Hà thủ ô là một loại thảo dược với thân dây leo và thường quấn cũng như mọc xoắn vào nhau. Hà thủ ô còn được mọi người gọi với nhiều cái tên khác nhau như dạ giao đằng, mằn năng ón, má ỏn, khua lình, hay dạ hợp,…

Hà thủ ô mọc dại ở nhiều tỉnh miền núi ở nước ta như Nghệ An, Lào Cai, Sapa, Sơn La,…Bên cạnh đó bạn cũng có thể bắt gặp nó ở một số tỉnh khác với số lượng ít hơn như Hòa Bình, Cao Bằng, Lạng Sơn. Ở nhiều vùng khác thì hà thủ ô được trồng với mục đích điều chế thuốc và các dược phẩm chăm sóc sức khỏe, sắc đẹp. 

Hà thủ ô có tên khoa học là Fallopia multiflora Haraldson, thuộc họ rau răm và bộ cẩm chướng. Đây là loài thực vật có nguồn gốc từ một số quốc gia châu Á như Ấn Độ, Trung Quốc. Sau khi được sử dụng phổ biến hơn thì tại Việt Nam được trồng rộng rãi ở nhiều tỉnh thành. 

1.2. Đặc điểm, hình dạng và tính chất của củ hà thủ ô

Hà thủ ô được trồng để lấy phần rễ và thân dây được dùng trong điều chế các bài thuốc, nên khi khai thác sẽ chỉ giữ lại hai bộ phận này. Hà thủ ô có đặc điểm thân dây leo màu xanh tía, lá mỏng màu nâu và ôm sát và thân dây. Hoa của chúng có kích thước nhỏ và thường mọc thành chùm. 

Thời gian để thu hoạch cây là vào mùa thu và mùa xuân. Trong giai đoạn này, người ta sẽ đào lấy phần củ hay còn gọi là phần rễ của cây. Phần rễ hà thủ ô có hình dạng khá giống của khoai lang nên được gọi là mần đăng. Mỗi củ sẽ có kích thước từ 0,5 đến 1kg. 

1.3. Phân loại 

Ở Việt Nam và một số nước lân cận thì hà thủ ô được chia thành 2 loại chính là hà thủ ô trắng và hà thủ ô đỏ. Cả hai loại này có những đặc điểm khác nhau và đều được sử dụng trong các bài thuốc dân gian. 

• Hà thủ ô đỏ: Hà thủ ô đỏ có phần rễ gần giống với củ khoai lang. Bên ngoài thân cây có nhiều chỗ lồi lõm màu nâu đỏ và khá cứng cáp, chắc chắn. Bên trong phần vỏ của cây có màu hồng và nhiều bột. Phần bột này có vị khá đắng và chát, không mùi. Hà thủ ô đỏ rất tốt cho sức khỏe nên được sử dụng nhiều trong chữa bệnh. 

• Hà thủ ô trắng: Hay còn gọi là nam hà thủ ô. Hà thủ ô trắng có cùng họ với cây thiên lý. Với phần thân màu nâu đỏ cùng nhiều lông mịn. Hà thủ ô trắng khác với hà thủ ô đỏ ở phần thân có nhựa màu trắng sữa. Lá cây có vị đắng chát và mùi  thơm dịu nhẹ. Hà thủ ô trắng cũng được sử dụng trong việc hỗ trợ điều trị các loại bệnh. 

2. Lợi ích với sức khỏe của củ hà thủ ô 

Dưới đây là một số lợi ích đối với sức khỏe mà củ hà thủ ô đem lại. 

2.1. Giải quyết các tình trạng khó tiêu

Khó tiêu là một vấn đề về tiêu hóa khi mà hệ tiêu hóa không thể hoạt động hết công suất hoặc có thể là do chế độ ăn uống không hợp lý, khoa học. Người ta thường sử dụng hà thủ ô để điều trị triệu chứng này. 

Do trong củ có chứa thành phần hóa học mang tên Anthranoid có tác dụng tăng mức độ nhu động của ruột. Nhờ đó mà thức ăn được chuyển hóa từ dạ dày đến ruột một cách nhanh hơn. 

Với chức năng này thì hà thủ ô còn được dùng để điều trị một số vấn đề về đường tiêu hóa như táo bón, kém tiêu hóa. Tuy nhiên, cần hỏi ý kiến và tham khảo hướng dẫn của bác sĩ khi sử dụng để đảm bảo hiệu quả tốt nhất. 

2.2. Bồi bổ thận 

Củ hà thủ ô được sắc lấy nước có tác dụng tốt cho gan thận. Bài thuốc này được ông bà ta sử dụng từ xa xưa cho các bệnh như âm hư, đau nhức xương cốt, mỡ máu, tiểu đường,… Công dụng này của hà thủ ô khó có thể tìm thấy ở các loại thảo mộc khác. 

2.3. Bổ máu

Trong nhiều nghiên cứu khoa học đã chỉ ra rằng, Lexitin có trong hà thủ ô có tác dụng làm tăng quá trình tái tạo hồng cầu cho cơ thể. Nhờ đó mà phụ nữ có chu kỳ kinh nguyệt bất thường hay khí hư âm đạo có thể sử dụng nó để điều trị, điều hòa kinh nguyệt. 

Bên cạnh đó, những người gầy gò, xanh xao hoặc thiếu máu cũng có thể sử dụng hà thủ ô để làm vị thuốc điều trị bệnh, bồi bổ cơ thể. 

2.4. Làm giảm khả năng của trực khuẩn lao 

Lao là một căn bệnh hình thành do sự phát triển cả trực khuẩn lao. Để có thể làm giảm khả năng linh hoạt của nó, bạn có thể sử dụng nước sắc từ củ hà thủ ô để điều trị. Ngoài ra, hãy tham khảo ý kiến bác sỹ, dược sỹ để có thể sử dụng đúng cách. 

2.5. Làm chậm quá trình oxy hóa

Quá trình oxy hóa ảnh hưởng rất nhiều đến cơ thể. Và chống oxy hóa là cách để bảo vệ sự vận động cũng như sức khỏe của bạn, đồng thời ngăn ngừa sự phát triển của các tế bào ung thư. Trong nghiên cứu phòng thí nghiệm với chuột, nước chiết xuất từ hà thủ ô đỏ có khả năng giảm chậm quá trình oxy hóa diễn ra với mỗi liều dùng chỉ từ 1.5g/ml. 

Tuy nhiên, cần có thêm nhiều nghiên cứu hơn để xác minh chính xác được công dụng này. 

2.6. Giúp tóc mọc đen, dài

Phần lớn mọi người tìm đến hà thủ ô để điều trị các vấn đề về mọc tóc hay tóc bạc sớm. Củ hà thủ ô đỏ có tác dụng bổ huyết, có tác động lớn đến vùng da đầu. Chính vì thế nên nó được sử dụng nhiều để ngăn ngừa tình trạng rụng tóc, hay bạc tóc. Sau khi dùng 1 thời gian dài, bạn sẽ cảm nhận được tóc đen và chắc khỏe hơn. 

Hiện nay trên thị trường, có rất nhiều loại dầu gội được chiết xuất từ hà thủ ô để tạo sự tiện lợi hơn khi sử dụng cho người dùng. 

3. Một số bài thuốc với hà thủ ô 

3.1. Bài thuốc chữa mất ngủ

• Nguyên liệu: Hà thủ ô đỏ 12g, đan sâm 12g, trân châu 60g. 
• Cách làm: Đem tất cả các nguyên liệu đi sắc thuốc để uống, chia làm 2 lần trong ngày. Bạn cần sử dụng liên tục trong vòng 1 tháng để giúp cải thiện tình trạng mất ngủ, mệt mỏi, cáu gắt,…

3.2. Bài thuốc giúp bổ máu, chữa tóc bạc sớm

• Nguyên liệu: Hà thủ ô đỏ 12g, bắc sa sâm 12g, quy bản 12g, long cốt 12g, bạch thược 12g. 
• Cách làm: Đem tất cả nguyên liệu này đi sắc thành thuốc, chia làm 2 lần uống trong ngày để giúp bổ khí huyết, an thần, giúp phòng ngừa tóc bạc sớm.

3.3. Bài thuốc chữa thận yếu, thận hư ở nam và nữ

• Nguyên liệu: Hà thủ ô 20g, bạch linh 12g, ngưu tất 12g, đương quy 12g, thỏ ty tử 12g, phá cố chỉ 12g. 
• Cách làm: Đem hỗn hợp đi sắc thành thuốc. Mỗi ngày chia ra uống thành 2 lần sẽ giúp bổ thận, ích tinh, điều trị huyết trắng, khí hư, di tinh, đau lưng, thận yếu ở nam và nữ giới.

3.4. Bài thuốc chữa mỡ máu, huyết áp cao

• Nguyên liệu: Hà thủ ô 12g, sinh địa 12g, huyền sâm 12g, bạch thược 12g, hạn liên thảo 12g, sa uyển 12g, tật lê 12g, hy thiêm thảo 12g, tang ký sinh 12g, ngưu tất 12g. 
• Cách làm: Đem nguyên liệu này đi sắc thành thuốc để uống hàng ngày sẽ giúp làm giảm mỡ máu, ngăn ngừa cao huyết áp, chóng mặt, ngất xỉu,…

3.5. Bài thuốc chữa sốt rét, sốt cao lâu ngày

• Nguyên liệu: Hà thủ ô 60g, sài hồ 12g, đậu đen 12g
• Cách làm: Đem nguyên liệu này sắc thành thuốc để uống sẽ giúp hạ sốt, điều trị sốt rét.

Tuy hà thủ ô có nhiều công dụng trong điều trị bệnh nhưng nó không hoàn toàn lành tính. Do vậy mà khi chế biến cũng cần chú ý và cẩn thận. Theo nhiều nghiên cứu, Anthranoid và Tannin là hai chất có trong hà thủ ô sẽ có tác động lên thành ruột nhưng khác với Anthranoid thì Tannin lại khiến ruột se lại gây táo bón. 

Chính vì vậy mà khi chế biến cần ngâm hà thủ ô vào nước vo gạo để đảm bảo loại bỏ hết chất gây hại.

4. Những tác hại của hà thủ ô nếu sử dụng sai cách

Nếu sử dụng sai cách hà thủ ô sẽ gây ra một số tác hại như sau: 

4.1. Gây rối loạn tiêu hóa, tiêu chảy

Với hà thủ ô chưa qua chế biến vừa mới thu hoạch về sẽ chứa Anthraglycosid – một hoạt chất có thể gây co bóp đường ruột, tăng tiết chất nhầy trong dạ dày. Do vậy, nếu bạn ăn hà thủ ô sống quá nhiều sẽ gây rối loạn tiêu hóa, tiêu chảy. 

4.2. Làm rối loạn mức độ điện giải, khiến tê bì chân tay

Hà thủ ô có tác dụng nhuận tràng rất tốt nhưng khi sử dụng quá nhiều sẽ khiến cơ thể mất đi khả năng hấp thụ kali, dẫn đến chứng rối loạn hàm lượng điện giải trong cơ thể. Khi đó, bạn sẽ cảm thấy cơ thể như có kiến bò quanh người, tê bì chân tay, chán ăn, mệt mỏi và không còn sức sống. 

4.3. Gây ngộ độc cho gan, dẫn đến ung thư gan

Hiện nay, nhiều người vẫn lạm dụng hà thủ ô để chữa tóc bạc hay rụng tóc. Nhưng điều này đã vô tình khiến gan của bạn bị tổn thương, bị đầu độc hàng ngày bởi lượng cao thảo dược hấp thụ vào cơ thể. 

Thậm chí, đã từng có người bị ung thư gan, dẫn đến tử vong vì ăn quá nhiều hà thủ ô trong thời gian ngắn. 

5. Kiêng gì khi sử dụng hà thủ ô? 

Theo những ghi chép trong tài liệu đông y thời xa xưa, khi sử dụng hà thủ ô thì nên kiêng “3 thứ màu trắng” là củ cải, tỏi và hành. Bên cạnh đó, nhiều dược sỹ y học cổ truyền cũng khuyên nên kiêng cả gừng, ớt, tiêu trong thời gian sử dụng hà thủ ô. 

Do tất cả các nguyên liệu trên đều có tính nóng sẽ khiến phân tán toàn bộ dinh dưỡng của hà thủ ô, làm cho việc sử dụng dược liệu này trong quá trình điều trị bệnh không còn hiệu quả. 

6. Kết luận 

Như vậy, củ hà thủ ô nói riêng và hà thủ ô nói chung là một loại dược liệu dễ tìm thấy trong thiên nhiên với nhiều công dụng tốt cho sức khỏe. Sử dụng hà thủ ô đúng cách, đúng liều lượng sẽ giúp hỗ trợ điều trị một số loại bệnh.