Ý nghĩa mâm ngũ quả ngày Tết – Cách bày trí ở các miền

Mâm ngũ quả là một trong những nét văn hóa đặc trưng, không thể thiếu trong mỗi dịp lễ tết của người dân Việt Nam. Ở mỗi vùng miền lại có những cách bày mâm cũng như các loại hoa quả khác nhau. Trong bài viết dưới đây, chúng ta sẽ cùng tìm hiểu ý nghĩa mâm ngũ quả ngày tết và các cách bày trí ở các vùng miền trên cả nước. 

1. Mâm ngũ quả ngày Tết là gì? 

Mâm ngũ quả ngày tết là một khái niệm để chỉ mâm trái cây với 5 loại quả khác nhau thường được sắp xếp, bày biện đẹp mắt trong những ngày tết nguyên đán của người dân Việt Nam. Mâm ngũ quả ngày thường được trưng trên bàn thờ tổ tiên hoặc để ở bàn trà phòng khách để tiếp đón khách tới chơi. 

Mỗi loại quả được chọn thường để thể hiện mong ước, ước nguyện của gia chủ thông qua tên gọi cũng như màu sắc và cách bày biện chúng. Ngày nay, mâm ngũ quả ngày tết đã mang cả ý nghĩa trang trí hơn là chỉ mang ý nghĩa tâm linh như những phong tục thời xa xưa của ông bà ta.

2. Ý nghĩa mâm ngũ quả

Từ lâu, mâm ngũ quả đã trở thành một phần không thể thiếu trong mỗi dịp tết  của người Việt Nam. Bày mâm ngũ quả lên bàn thờ tổ tiên để thể hiện lòng thành kính, đạo lý uống nước nhớ nguồn đối với các bậc tổ tiên. Mâm ngũ quả đầy đủ còn tượng trưng cho thành quả lao động và kết quả cả năm của con cháu, kính dâng lên các bậc bề trên. 

Dù mỗi miền lại có những cách bày trí và lựa chọn hoa quả khác nhau nhưng mâm ngũ quả trong đêm giao thừa đều mang ý nghĩa dâng lên những trái thơm quả ngọt, thể hiện lòng hiếu thảo với ông bà tổ tiên, cũng như cầu mong một năm mới nhiều điều tốt đẹp, vạn sự bình an. 

Mâm ngũ quả thường được bày với 5 loại trái cây khác nhau. Điều này cũng được nhắc đến trong kinh Vu Lan Bồn với hình ảnh là trái cây 5 màu. Đối với người dân Việt Nam thì con số 5 tượng trưng cho những mong muốn được ngũ phúc lâm môn:

• Phú: Nhiều của cải, đầy đủ, giàu có
• Quý: Có được phẩm chất sang trọng
• Thọ: Sống lâu trăm tuổi
• Khang: Có được nhiều sức khỏe
• Ninh: Có được cuộc sống bình an.

Theo đó thì các loại quả bày trên mâm ngũ quả cũng mang những ý nghĩa tốt đẹp khác nhau, bao gồm: 

• Bưởi, dưa hấu:  Thể hiện sự căng tròn, mát lành, hứa hẹn năm mới đầy ngọt ngào, may mắn.
• Hồng, quýt: Gam màu tươi sáng, rực lên màu sắc mạnh mẽ, tượng trưng cho sự thành đạt.
• Lê: Hương thơm ngọt ngào, ngụ ý mọi việc đều trơn tru, suôn sẻ.
• Lựu: Đặc trưng với nhiều hạt, như tượng trưng cho con đàn cháu đống.
• Đào: Căng mọng, thể hiện sự thăng tiến.
• Táo (loại trái to màu đỏ tươi): Những trái táo đỏ tươi mang ý nghĩa phú quý.
• Thanh long: Cái tên với ý rồng mây gặp hội.
• Quả trứng gà: Được coi là tượng trưng cho lộc trời.
• Dừa: Có cách đọc với âm phát ra tương tự như từ “Vừa”, còn có nghĩa là vừa đủ, không thiếu.
• Sung: Quả sung gắn với ý nghĩa biểu tượng cho sự sung túc về sức khỏe hay tiền bạc.
• Đu đủ: Như tên gọi của nó, mang đến sự đầy đủ, thịnh vượng.
• Xoài: Có âm giống như là “xài”, để cầu mong cho tiêu xài không thiếu thốn.

3. Cách bày mâm ngũ quả ngày Tết ở các miền 

3. Cách bày mâm ngũ quả ngày tết ở Bắc – Trung – Nam

3.1. Mâm ngũ quả miền Bắc

Với người dân ở các tỉnh miền Bắc thì một mâm ngũ quả tiêu chuẩn phải là một mâm ngũ quả có đầy đủ các loại quả như chuối xanh, bưởi, sung, hồng, quất, dứa,…với đầy đủ các màu sắc sặc sỡ nhưng vẫn phải đảm bảo sự hài hòa và theo ngũ hành. Bao gồm Kim – màu trắng, Mộc – màu xanh lá, Thủy – màu đen, Hỏa – màu đỏ, Thổ – màu vàng. 

Trong mâm ngũ quả của người miền Bắc không thể thiếu một nải chuối xanh, là tượng trưng cho sự quây quần, sum vầy và đầm ấm. Bên cạnh đó là bưởi màu vàng hoặc xanh thể hiện cho sự giàu có, no đủ. Một số gia đình cũng có thể thay bưởi bằng phật thủ tượng trưng cho sự lưu giữ thần, Phật, gia tiên ở lại trong nhà lâu hơn để phù hộ cho con cháu. 

Ngoài ra, một vài quả quất, hồng hay ớt đỏ được tô điểm xung quanh mâm ngũ quả để tăng thêm màu sắc và cũng là biểu tượng cho sự may mắn, thành đạt. 

Nải chuối thường được bày ở giữa mâm và ở dưới cùng để đỡ lấy các quả còn lại, bên trên đó đặt bưởi, phật thủ và các loại quả khác để xung quanh, nếu có chỗ trống thì có thể xen kẽ thêm vài quả ớt hoặc quất. 

3.2. Mâm ngũ quả miền Trung

Miền Trung là vùng đất thường phải chịu nhiều thiên tai, bão lũ và hạn hán quanh năm nên đất đai không được màu mỡ, ít loại hoa quả. Chính vì vậy mà mâm ngũ quả của người miền Trung thường rất đơn giản, không có nhiều loại quả đặc biệt, có gì cúng nấy, miễn là thành tâm. 

Một số loại quả thường được bày trên mâm ngũ quả ngày tết ở miền Trung là: Thanh long, chuối, dưa hấu, mãng cầu, dứa, sung, cam, quýt,…

3.3. Mâm ngũ quả miền Nam

Với người miền Nam, họ thường bày mâm quả theo mong muốn là “Cầu sung vừa đủ xài” để cầu cho một năm mới đầy đủ, sung túc, và thường ứng với 5 loại quả là: Mãng cầu, sung, dừa, đu đủ, xoài. 

Không giống với miền Bắc hay miền Trung có thể bày hoa quả tùy ý lên mâm, miễn sao đầy đủ và đẹp mắt thì người miền Nam có sự chọn lọc và kiêng cữ hơn. Họ không cúng các loại trái cây có phát âm mang ý nghĩa không tốt như chuối. Vì họ cho rằng nó phát âm nghe giống từ “chúi nhủi” nghĩa là làm ăn không phất lên được. Hoặc lê là lê lết, đổ bể, dễ thất bại và cam, quýt nghĩa là quýt làm cam chịu. 

Cách bày trí mâm ngũ quả miền Nam phổ biến nhất là bàu đu đủ, dừa, xoài lên mâm trước do chúng có hình dạng to và nặng nên để đỡ cho các loại quả khác. Sau đó mới bày lần lượt các loại quả còn lại lên, tạo thành hình ngọn tháp đẹp mắt. 

4. Một số mâm ngũ quả đẹp

4.1. Cách 1

Nguyên liệu chuẩn bị: 

• 12 quả quýt
• 5 quả xoài
• 1 quả vú sữa
• 1 quả phật thủ
• 1 quả thanh long
• 1 quả lê
• 1 quả táo
• 8 quả ớt
• Quất (có thể có hoặc không)

Cách thực hiện: 

• Bước 1: Đặt những quả quýt vào trong lòng đĩa
• Bước 2: Sau đó trên thành đĩa/mâm thì đặt xen kẽ một quả xoài và 1 quả quýt
• Bước 3: Đặt thanh long ở giữa, bên trên quýt và xung quanh là vú sữa, phật thủ, táo, 1 quả quýt và lê để giữ thanh long đứng vững hơn
• Bước 4: Cuối cùng đặt ớt vào giữa xoài và quýt ở thành đĩa/mâm. Quất để ở xung quanh những chỗ có khoảng trống sao cho đẹp mắt là được. 

4.2. Cách 2

Nguyên liệu chuẩn bị: 

• 14 quả quýt
• 1 quả dưa hấu
• 1 quả lê
• 1 quả phật thủ
• 1 quả táo
• 4 quả xoài
• 1 quả vú sữa
• 10 quả ớt
• Quất (tùy ý muốn)

Cách thực hiện: 

• Bước 1: Đặt dưa hấu vào giữa đĩa, xếp quýt đầy xung quanh thành đĩa
• Bước 2: Để giữ dưa hấu thì đặt bên cạnh 1 quả phật thủ và lê, phía trước và sau sẽ là xoài và quýt
• Bước 3: Đặt thêm bên cạnh dưa hấu 1 quả táo và 1 quả vú sữa ở phía trên
• Bước 4: Để ớt xung quanh đĩa, giữa những quả quýt và quất ở những khoảng trống sao cho đẹp mắt

5. Sai lầm khi bày mâm ngũ quả trong ngày tết

5.1. Không hiểu rõ ý nghĩa của mâm ngũ quả

Theo quan điểm của văn hóa phương đông thì số 5 tương ứng với ngũ hành. Là 5 yếu tố tạo nên sự sống trong vũ trụ. Mâm ngũ quả với 5 loại quả khác nhau sẽ tương thích với 5 yếu tố trong ngũ hành, mang ý nghĩa về sự no ấm, sinh sôi và may mắn, tài lộc cho gia chủ. 

Bạn sẽ cần hiểu rõ về thuyết ngũ hành để có thể bày trí mâm ngũ quả tránh mắc lỗi như không bày đủ 5 màu theo ngũ hành hoặc tổ hợp các loại quả không mang ý nghĩa rõ ràng. 

Bạn có thể tham khảo một số loại quả theo ngũ hành như sau: 

• Hành Kim – màu trắng: Quả dưa lê trắng, lê trắng
• Hành Mộc – xanh lá: Dưa hấu, chuối xanh, xoài xanh, đu đủ xanh, mãng cầu, na, sung, dừa,…
• Hành Thủy – màu đen: Nho đen, vú sữa hoặc các loại quả có màu tối sậm
• Hành Hỏa – màu đỏ: Quả ớt, táo đỏ, thanh long,..
• Hành Thổ – màu vàng: Cam, quýt, dưa hấu vàng, dưa lê vàng, xoài chín, phật thủ,..

5.2. Rửa sạch quả để bày lên mâm

Một số người thường cho rằng, việc rửa sạch trái cây cẩn thận sẽ giúp quả bóng, đẹp hơn khi chưng lên mâm. Nhưng việc rửa với nước sẽ khiến quả nhanh héo bị thối ở những chỗ đọng nước.
Do vậy, khi mua quả về, bạn chỉ cần dùng khăn giấy ẩm và lau sạch bên ngoài trái cây là được. Với bưởi thì bạn có thể sử dụng cách thức là hòa một chút nước vôi, thấm vào khăn, sau đó lau bên ngoài vỏ để tránh vỏ bị ố vàng, mốc xanh. 

5.3. Lựa chọn quả chín

Khi bày mâm ngũ quả, bạn sẽ cần phải chưng quả lên bàn thờ. Nhiều gia đình có thói quen sắm đồ tết từ sớm, trong khi mâm ngũ quả chỉ dâng lên bàn thờ vào đêm 30 tết. 

Do vậy, khi chọn quả quá chín thì khi bày lên mâm, để qua ngày, trái cây có thể bị chín quá, vỏ mềm nhũn. Thay vào đó, hãy chọn những loại quả già, chưa chín hẳn để bày lên mâm.

5.4. Chưng quá nhiều loại hoa, quả

Các loại hoa, quả trên thị trường ngày càng đa dạng hơn nhưng không vì thế mà bạn có thể bày quá nhiều lên mâm ngũ quả. Bạn cần lưu ý rằng mâm ngũ quả chỉ bày quả chứ không được đặt thêm hoa hay các loại thực phẩm khác. 

5.5. Chọn sai số lượng quả

Khi chọn quả, bạn cũng cần thực sự phải lưu ý, đặc biệt các loại quả bày lên mâm ngũ quả và đặt lên bàn thờ. 

Ví dụ, với chuối, sẽ cần phải chọn những nải quả đều, các quả phân bổ đều nhau, hướng lên trên như bàn tay xòe ra. Và số quả là số lẻ để hứng lộc, bao bọc cho gia đình. Chọn quả to, mập, dài, đều nhau, da phải trơn, màu vàng tươi hoặc xanh nhạt. 

6. Kết luận 

Mỗi vùng miền lại có những cách khác nhau trong bày mâm ngũ quả ngày tết. Nhưng mục đích trên hết vẫn là bày tỏ lòng thành kính với tổ tiên và cội nguồn để cầu mong năm mới an khang, hạnh phúc. Tùy thuộc vào nhu cầu, vùng miền và điều kiện kinh tế của gia đình mà bạn có thể chọn các loại quả phù hợp để tết thêm trọn vẹn hơn.